Uticaj delimičnog prevođenja voda iz slivova Bune i Bregave u sliv Trebišnjice

Vodoprivredni ‘Hidrosistem Trebišnjica’, planiran kao sistem u etapnom razvoju, ušao je u završnu etapu izgradnjom Gornjih horizonta. Na taj način sistem postaje jedan od najvećih integralnih razvojnih projekata u ovom delu Evrope, sa brojnim ekonomsko-razvojnim, socijalnim, vodoprivrednim, energetskim, ekološkim, urbanim i drugim ciljevima. Pošto se sistem realizuje u jednom od najizraženijih karstnih područja Dinarida, jedno od centralnih pitanja koja su postavljena u fazi njegovog planiranja je pitanje hidroloških i ekoloških uticaja tog sistema na reke Bunu, Bunicu i Bregavu, ekološki veoma značajne pritoke reke Neretve. To pitanje je odavno fokusirano i u javnosti, sa zahtevom da se detaljno ispita uticaj sistema na vodne režime pomenutih vodotoka, posebno u periodu malih voda. U članku su, pored rezultata višegodišnjih istraživanja i analiza, prikazani ključni rezultati sudije iz 2009. (Energoprojekt Beograd i Zavod za vodoprivredu, Bijeljina). Nakon analize padavina, hidrogeoloških fenomena pravaca kretanja podzemnih voda i analiza hidroloških serija dnevnih protoka, urađeni su matematički modeli (klasa ARMA modela, homomorfne simulacije), koji pokazuju da se mogu uspostaviti vrlo pouzdane matematičke zavisnosti između dnevnih protoka na kontrolnim profilima na pomenute tri reke (tražena veličina), dnevnih padavina u pojedinim hidrogeološkim zonama i protoka u više uzastopnih prethodnih dana na pojedinim hidrološkim profilima. Vrlo visoki koeficijenti korelacije (0,96÷0,99) modeliranjem dobijenih i izmerenih vrednosti dnevnih protoka na pomenute tri reke pokazuju da se vrlo pouzdano može apriorno predvideti kakvi se hidrološki uticaji mogu očekivati nakon realizacije Gornjih horizonata (akumulacije, kanalske i tunelske derivacije). Zaključuje se da se velike i srednje vode smanjuju, jer se deo protoka akumuliše i usmerava prema već izgrađenom delu Hidrosistema Trebišnjica. Projektom Gornjih horizonata planira se prevođenje oko 30% (20 m3/s) voda slivova Bune i Bregave u već izgrađeni deo Hidrosistema Trebišnjica. To je deset puta manje u odnosu na srednji godišnji prirodni proticaj Neretve u Mostara (197,4 m3/s). To je manje je i od najmanje izmerenih proticaja Neretve u Mostaru (32 m3/s) s tim što tada (sušni period) na Gornjim horizontima nema vode za prevođenje. U tom periodu dotok u Neretvu sa područja Gornjih horizonata je takođe deset puta manji od proticaja Neretve. Interesantan je i podatak da je srednji godišnji prirodni proticaj Neretve, neposredno nizvodno od ušća Bune, 250,7 m3/s (Pavlović M. & Pavlović M.) što je dvanaest puta više od količina planiranih za prevođenje. Prema ‘Okvirnoj vodoprivrednoj osnovi BiH’ (1994) Qsr kod Žitomislića je 233 m3/s što je takođe u granicama gore pomenutih odnosa. Nakon energetskog iskorišćenja prevedenih voda na postojećim elektranama (HE Trebinje 1, HE Trebinje 2 i PHE Čapljina) ove vode se vraćaju u Neretvu kroz ustavu Krupa, uzvodno od Metkovića. Akumulacije Gornjih horizonata (Zalomka i Nevesinje) omogućuju da se u slučajevima ekstremnih padavina ublaži poplavni talas na podračju Čapljine i Metkovića, a u sušnom periodu povećaju protoci Neretve u Metkoviću i nizvodno. Nakon izgradnje Gornjih horizonata oko 65% voda Bune, Bunice i Bregave ostaje u prirodnom režimu i na njih se ne može uticati bilo kakvim tehničkim merama. Najvažniji je zaključak da se ne menjaju režimi malih voda, koji su i najvažniji za procenu ekoloških uticaja. Takođe, zaključuje se da se male vode Bregave na potezu kroz Stolac mogu poboljšati odgovarajućim geotehničkim merama regulacije korita, sprečavanjem poniranja u karstifikovanom koritu upravo u toj zoni. Smanjenja velikih voda razmatranih pritoka Neretve se može tretirati kao pozitivan uticaj sistema Gornjih horizonata, jer se za toliko smanjuje povodanj u donjem toku Neretve.Opšti zaključak je da su hidrološki i ekološki uticaji planiranog sistem Gornji horizonti bitno i preovlađujuće pozitivni i da se sa određenim radovima režimi malih voda mogu i poboljšati na Bregavi u urbanom delu Stoca.