DOI – https://doi.org/10.46793/Vodoprivreda56.5-6.183P
Ključne reči – epikarst, zemljišni sloj, pećina Peč, kvalitet podzemne vode
REZIME
Različite supstance, kako pravi tako i koloidni rastvori, migriraju i cirkulišu kroz zemljište, gde se dešavaju brojne hemijske reakcije. Kao rezultat ovog kretanja i biološke aktivnosti organizama, formiraju se slojevi sa specifičnim fizičko-hemijskim i biološkim svojstvima. Ovaj proces predstavlja prvi korak u promeni sastava površinske vode koja se infiltrira i postepeno prelazi u podzemne vode. Rastvaranje krečnjaka je već prilično intenzivno u površinskim zonama krečnjačka – epikarsta, o čemu svedoče podaci prikupljeni sa lokaliteta pećine Peč na Suvoj planini. Porast pH i specifične električne provodljivosti, uz povećanje koncentracija osnovnih jona: elemenata i mikroelemenata (pre svega iz zemljišta), ukazuje na značajne promene u sastavu infiltrirane vode na ulazu u karstni sistem. Kako voda nastavlja da se filtrira kroz krečnjačke stene na površini i karstifikovani krečnjak ispod, procesi rastvaranja krečnjaka i obogaćivanja podzemnih voda kalcijumom i magnezijumom, zajedno sa bikarbonatima, postaju dominantni. Dakle, podzemne vode koje izviru iz karstnih izvora u podnožju istočnih padina Suve planine imaju katjonski sastav u kome prvenstveno dominiraju kalcijum (>85% ekv) i magnezijum (~12% ekv), dok bikarbonati prelaze 95% ekv, a ostale makrokomponente (natrijum, kalijum, sulfati, hloridi) su prisutne u koncentracijama ispod 3% ekv.
Autori: Branislav PETROVIĆ, Živojin SMILJKOVIĆ, Veljko MARINOVIĆ
LITERATURA
[1] Bakalowicz M., 2005: Karst groundwater: a challenge for new resources. Hydrogeology Journal, Vol. 13, pp. 148–60
[2] Ford D.C. & Williams P.W., 2007: Karst Hydrogeology and Geomorphology, John Wiley & Sons Ltd, Chichester, p. 562
[3] Gunn J., 1985: A conceptual model for conduit flow dominated karst aquifers, in Karst Water Resources (eds. Gultekin Gunay, A. Ivan Johnson; Proceedings of the Ankara – Antalya Symposium, July 1985), IAHS Publ. no. 161, pp. 587-596
[4] Jakovljević M., Blagojević S., Raičević V., 2000: Hemija i mikrobiologija voda, Univerzitet u Beogradu, Poljoprivredni fakultet, Beograd-Zemun, p. 89
[5] Klimchouk A.B., 1995: Karst Morphogenesis in the epikarstic zone, Cave and Karst Science, Vol. 21, No. 2, Transactions of the British Cave Research Association, pp. 45-50
[6] Klimchouk A.B., 2004: Towards defining, delimiting and classifying epikarst: Its origin, processes and variants of geomorphic evolution, Speleogenesis and evolution of karst aquifers, The Virtual Scientific Journal, pp. 1-13
[7] Kogovšek J., 2010: Characteristics of percolation through the karst vadose zone, Karst Research Institute ZRC SAZU, Postojna, p. 168
[8] Petrović B., 2020: Funkcionisanje i uticaj epikarsta na režim, bilans i kvalitet podzemnih voda istočnog dela karstnog sistema Suve planine, Doktorska disertacija, Rudarsko-geološki fakultet, Univerzitet u Beogradu
[9] Petrović B., 2022: The Flow Conditions in the Epikarst Zone of a Karst Aquifer. Case Study: Suva planina Mt., East Serbia,Proceedings of “Man and Karst 2022”, SpeleologiaIblea, ISBN: 978-88-947661-1-0
[10] Petrović B., Marinović V., 2021: Primena diskretnog autoregresivno – krosregresivnog modela pokretnog proseka za prognozu dnevnih vrednosti izdašnosti vrela Mokra i Divljana, Zapisnici Srpskog Geološkog Društva, Srpsko geološko društvo, Beograd, ISSN: 0372-9966, pp. 1-14
[11] Petrović B., Stevanović Z, Marinović V., Ignjatović S., 2022: Prostorna analiza epikarsta u okviru karstnog sistema istočnog dela Suve planine, XVI srpski simpozijum o hidrogeologiji sa međunarodnim učešćem, Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet, pp. 365-370, ISBN: 978-86-7352-380-4, Zlatibor
[12] Petrović, B., Marinović, V. & Stevanović, Z. Characterization of the eastern Suva Planina Mt. karst aquifer (SE Serbia) by time series analysis and stochastic modelling. Environ Earth Sci 82, 222 (2023).
https://doi.org/10.1007/s12665-023-10911-5
[13] Petrović J., 1958: Kraška vrela Suve planine i njihov značaj, Zbornik radova Geografskog instituta PMF, sv. 5, Beograd, pp. 45-60
[14] Smiljković Ž., 2019: Geohemijska karakterizacija zemljišta sa istočnih obronaka Specijalnog rezervata prirode „Suva planina“, Diplomski rad, Hemijski fakultet, Univerzitet u Beogradu, p. 47
[15] Sparks D., 1995: Environmental Soil Chemistry, Academic Press, Elsevier, p. 267
[16] Stevanović Z., 1991: Hidrogeologija karsta Karpato-Balkanida istočne Srbije i mogućnosti vodosnabdevanja, Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet, Beograd, p. 245
[17] Trček, B., 2003: Epikarst zone and karst aquifer behaviour – A case study of the Hubelj catchment, Slovenia, Geološki zavod Slovenije, Ljubljana, p. 100
[18] Trček B. & Krothe N., 2004: Oxygen isotope studies of major karst springs on the Mitchell plain (USA) and the Trnovski Gozd karst plateau (Slovenia), in: Epikarst (Jones, W., Culver, D. & J. Herman Eds.), Karst Waters Institute Special Publication 9, pp. 92−98, Charles Town
[19] US EPA, 1992: APHA Standard Methods #2510
[20] Williams P.W., Fowler A., 2002: Relationship between oxygen isotopes in rainfall, cave percolation waters and speleothem calcite at Waitomo, New Zealand, Journal of hydrology, New Zealand Hydrological Society, vol. 41, No 1, Christchurch, New Zealand, pp. 53-70
[21] Williams P.W., 1983: The role of the subcutaneous zone in karst hydrology, Journal of Hydrology, 61, pp. 45-67
