Autori: Vujadin BLAGOJEVIĆ, Nedeljko SUDAR, Žana TOPALOVIĆ, Alma BIBOVIĆ, Branislav ĐORĐEVIĆ
REZIME
Realizovane Mape opasnosti i rizika od poplava na slivu rijeke Vrbas predstavljaju pilot projekat sagledavanja opasnosti i rizika od plavljenja na nivou kompletnog sliva rijeke Vrbas u BiH. Izradom mapa stvoreni su preduslovi za izradu Planova upravljanja poplavnim rizikom na slivu rijeke Vrbas u Republici Srpskoj i Federaciji BiH. Kartiranje poplavnih područja, opasnosti i rizika od poplava predstavlja najbitniju nestrukturnu mjeru zaštite od poplava. Međutim, da bi jedna ovakva sveobuhvatna mjera bila realizovana, potrebno je detaljno sagledati sve morfološke, hidrološke, hidrauličke i socioekonomske prilike na terenu – potencijalnom poplavnom području. Kontinualani i sa glavnim pritokama uvezan hidraulički model rijeke Vrbas u kombinaciji sa rezultatima hidrološkog modeliranja i hidrološke statističke analize sliva, koristio je neustaljeno tečenje kao ulazne granične uslove. Ovakav pristup je omogućilo praćenje propagacije poplavnog vala i odgovarajući prikaz reakcije pojedinih dijelova sliva na ekstremne padavine ranga pojave 1/20, 1/100 i 1/500 godina.
Pored osnovnog cilja – dobijanja mjerodavnih hidrauličkih parametara za izradu mapa opasnosti, hidraulički model je poslužio i za provjeru postojećih krivih proticaja na vodomjernim stanicama na rijeci Vrbas. To je ukazalo na neophodnost mjerenja vodostaja i proticaja, naročito u periodima velikih voda kako bi novoodređene Q-h krive u narednom periodu dobile svoju verifikaciju.
Mape opasnosti od poplava prikazane su u skladu sa usvojenom Metodologijom u zavisnosti od ranga pojave poplave, opsega plavljenja, dubine i brzine poplavnog vala. Jedna od ključnih prednosti sagledavanja poplavnog rizika u sklopu mapiranja na slivu rijeke Vrbas, jeste uzimanje vektorske vrednosti brzine poplavnog vala u svakoj tački poplavnog poligona primjenom 2D hidrauličkog modeliranja. To za posljedicu ima vjerodostojniji prikaz vrijednosti faktora opasnosti u svakoj tački poplavnog poligona, nego što bi bio slučaj korišćenja srednje profilske brzine ili korišćenjem samo dubine poplave pri iskazivanju opasnosti od poplava (što je slučaj u preko 50% zemalja članica EU). Razvojem jedinstvenog, kontinualnog, neustaljenog hidrauličkog modela tečenja rijeke Vrbas od izvorišne zone do ušća u rijeku Savu, uvezanim sa najznačajnijim pritokama, postignuto je da se propagacije velikih voda određenog ranga pojave sagledaju sa aspekta realnog „slaganja“ hidrograma tj. da se formira tzv. prognozni model računskog povratnog perioda, te da se analizira i tumači mogući poplavni scenario s obzirom na „reakciju“ sliva pri maksimalnim računskim kišama. Ovakav pristup pokazao se kao neophodan imajući u vidu veličinu sliva, na kome se sagledavaju ekstremne hidrološko-hidrauličke prilike (preko 6.500 km2). Naime, sagledavanje reakcije kompletnog sliva u istom vremenskom trenutku na velike računske kiše istog povratnog perioda, na gornjem, srednjem i donjem dijelu sliva imao bi za posledicu propagaciju vodnih talasa daleko ređe verovatnoće u srednjem, a naročito u donjem dijelu sliva rijeke Vrbas, što u konačnom rezultatu bi se odrazilo na podcenjen poplavni rizik – gornji sliv i precenjenu opasnost i rizik od poplava za srednji i donji dio sliv rijeke Vrbas. Mape opasnosti od poplava, u kombinaciji sa socioekonomskim prilikama na slivu rijeke Vrbas, predstavljaju dve osnovne komponente izrađenih mapa rizika od poplava. Preko 40.000 atributnih podataka (socio-ekonomskih) omogućilo je da se izvrši kvalitetna prospekcija svih društvenih i ekonomskih prilika na slivu. Imajući u vidu da se mape rizika (opasnosti) noveliraju u prosjeku na svakih šest godina (najviše iz razloga društvenih aktivnosti u potencijalnom poplavnom području, ali i zbog promjena u hidrološkim i hidrauličkim režimima) ovaj projekat nudi solidnu osnovu, koju svakako treba nastaviti nadograđivati i dopunjavati ulaznim parametrima rizika.
